Stef Bos: "We bouwen muren uit angst"

Waarom een musical over de Berlijnse Muur nu nog relevant is? Omdat terugkijken je interessante inzichten oplevert volgens Stef Bos, die de liedteksten voor Checkpoint Charlie schreef. „We kunnen zoveel leren van wat geweest is.”

De Berlijnse Muur werd op 9 november 1989 dan misschien al fysiek afgebroken, het ’oost/west’ en ’wij/zij’ denken is weer volop opgelaaid sinds de inval van Rusland in Oekraïne. Natuurlijk is het conflict nu van een andere aard dan gedurende de Koude Oorlog, maar het is zeker niet minder ingrijpend. 

Stef Bos (1961) herinnert zich nog levendig hoe grenzeloos optimistisch hij was ten tijde van de val van de muur. „Toen die muur neer ging, was ik zo hoopvol over de toekomst. Alles zou vanaf dat moment alleen maar beter worden. Maar dat gevoel bleek van korte duur. Een paar jaar later was er alweer een nieuwe vijand gevonden en viel Amerika Irak binnen.”

Toch liet de singer-songwriter zich niet zo makkelijk uit het veld slaan. Hij bleef optimistisch over betere tijden. „Die positieve instelling heb ik echt van huis uit meegekregen. Mijn moeder had als 17-jarige de Tweede Wereldoorlog meegemaakt en zag de geallieerden bij Arnhem letterlijk uit de vliegtuigen springen. Het was Dolle Dinsdag. De oorlog was voorbij, zo dachten ze. Maar daarna voltrok zich een absoluut doemscenario en het duurde nog maanden voordat de bevrijding daadwerkelijk daar was. Maar die bevrijding kwam uiteindelijk, en dankzij mijn ouders heb ik het inzicht meegekregen dat het uiteindelijk toch altijd goed komt. Dat pessimisme het kijken naar de werkelijkheid op korte termijn is. En de wetenschap dat de geschiedenis altijd een zekere cyclus kent, maakt het zoveel makkelijker om tegenslagen te verwerken.” 

Van zijn ouders, de eigenaren van een juwelierszaak in Veenendaal, leerde Bos ook om altijd je eigen oordeel te blijven vormen. Nuance is dan ook een woord dat als een rode draad door het leven en de carrière van Stef Bos loopt. „Mensen denken tegenwoordig precies te weten hoe alles zit. Hebben voortdurend hun mening overal over klaar. Maar een verhaal kent vaak meerdere kanten. Ik ben misschien een naïeve, wat oudere man, maar ik wil vooral muren slechten. Ik was dan ook blij dat de initiatiefnemers van Checkpoint Charlie benadrukten dat het hen niet om de tweedeling tussen goed en kwaad ging, maar over de verhalen achter verschillende mensen die van de ene op de andere dag in een door prikkeldraad verdeelde stad wakker werden. Een beetje a la een film als Short Cuts of Babel”, aldus Bos.

„Als je nu terugkijkt naar die tijd - het gedonder met die muur begon nota bene een maand nadat ik geboren was - dan vraag je je toch ook af hoe die mensen het destijds zover hebben laten komen? Het sleutelwoord is angst. We bouwen muren uit angst. Uit angst voor elkaar. Of in het geval van de DDR, uit angst dat de mensen weglopen uit jouw zogenaamde heilstaat. Hier in Zuid-Afrika zie je dat mensen ook muren om hun huizen bouwen, maar hoe hoger die muur, hoe meer criminaliteit je ermee aantrekt. Bij ons in Kaapstad kun je zo naar binnen kijken en wij hebben eigenlijk nauwelijks problemen.”

Hoewel Stef Bos ooit De man van la Mancha („omdat ik daardoor Ramses Shaffy hoopte te ontmoeten”) en Anatevka vertaalde, had hij nog geen ervaring met het schrijven van liedteksten voor een musical. Maar dat ging naar eigen zeggen verrassend soepel. „Onderweg in het vliegtuig tussen Amsterdam en Kaapstad vlogen de teksten mijn pen uit. Het eerste nummer dat ik schreef was Breek mijn hart, voor een vader die moet kiezen tussen zijn dochter of het systeem. Met hem voelde ik meteen verwantschap. Ik heb zelf kinderen en loslaten is misschien wel een van de grootste vormen van liefde. De teksten zijn sowieso veel persoonlijker dan je misschien zou denken. Ik ben erachter gekomen dat je juist vrijheid creëert in de beperking en dat ik via al die personages veel meer van mezelf prijsgeef dan je zou denken.”